۲۲خرداد و چشم انداز جنبش سبز: ضرورت ارتقای هماهنگی و تشکیل گروههای کوچک

در این نوشته نگاهی گذرا به وضعیت جنبش سبز از ۲۲ بهمن تا به امروز خواهیم انداخت و در ادامه با تحلیل روزهای نزدیک به ۲۲ خرداد و خود آن روز به بررسی نقطه ضعف های جنبش و ارایه راهکارهایی برای برطرف کردن آن نقطه ضعف ها خواهیم پرداخت.

اتحاد و هماهنگی برای غلبه بر مشکلات

مقدمه: عدم موفقیت جنبش سبز در نمایش اعتراضش در ۲۲ بهمن، پرسشهای بسیاری در رابطه با چگونگی ادامه جنبش اعتراضی سبز مطرح کرد. اگر پیش از این، تجمعات خیابانی راهکار اصلی و قدرتمند جنبش برای ایجاد تغییراتِ مورد نظرش محسوب میشد، ۲۲ بهمن کارایی این راهکار را به طور کلی زیر سوال برد و ضرورت طرح راهکارهایی دیگر را پیش کشید. بدین ترتیب، جنبش سبز وارد مرحله جدیدی از حیات خود شد، مرحله ای که، بسته به کارکرد و واکنش جنبش، می‌تواند به مرحله‌ای از رشد و خلاقیت جنبش تبدیل شود و یا اینکه در یک تراژدی غم‌انگیز پایان جنبش را رقم بزند. در همین رابطه، اعدام فرزاد کمانگر و عدم توانایی جنبش سبز در نشان دادن اعتراضی بزرگ و هماهنگ که بایسته آرمان ها و اهدافش باشد، نشان داد که بحران جنبش سبز جدی تر از آن است که بتوان به تغییر خود به خودی شرایط، امید داشت.

یک: وضعیت سیاسی سبز ها در روزهای قبل از ۲۲ خرداد

در چنین فضای سرد، بی برنامه و گاهی نا امید کننده بود که طرح زودهنگام تجمع ۲۲ خرداد از سوی موسوی و کروبی شوری تازه، به خصوص در دل فعالین پرشورتر جنبش، پدید آورد. با این وجود و متاسفانه، ۲۲ خرداد بیش از آنکه بتواند موجب تقویت و همبستگی جنبش سبز شود، خود به عاملی برای دودستگی جنبش بدل شد[۱]؛ از سوی موسوی و کروبی تجمع ۲۲ خرداد بسیار دیر و بدون ارائه دلایلی روشن و کافی، لغو شد و برخلاف تمامی تجمعات گذشته، محافل پرنفوذی در جنبش سبز نیز، سبزها را به عدم حضور خیابانی در این روز تشویق میکردند.

در چنین فضای پرابهامی[۲] بود که هزاران فعال سبز تصمیم گرفتند خیابانها را به سرکوبگران واگذار نکنند و با حضور هوشیارانه خود نشان دهند که شعله های اعتراضی هنوز خاموش نشده و جنبش سبز به حیات خود ادامه می‌دهد. هرچند فرصت اعتراض دست نداد، اما دیدار پنهانی و همراه با سکوت «عاشقان سبز» در خیابانهای چند شهر مهم کشور موجب بالا رفتن روحیه این معترضان شد و نوید آینده ای بهتر را داد.

در کنار این جنبه مثبت، یعنی حضور شجاعانه و جمعی معترضین در خیابانها، نمی‌توان این نگرانی برحق بسیاری از سبزها را نیز نادیده گرفت که به علت عدم وجود هماهنگی معترضین در ۲۲ خرداد، کودتاچیان در سرکوب تجمع ۲۲ خرداد موفقیتی نسبی داشته اند.

در ادامه وضعیت جنبش را از نگاهی دیگر و در خود روز تجمع ۲۲ خرداد بررسی می کنیم و به ارایه راه حل هایی برای ضعف های موجود می پردازیم.

دو: وضعیت استراتژیک سبزها و سرکوبگران در ۲۲ خرداد

تجمع ۲۲ خرداد به عنوان آخرین عرصه جدی رو در رو قرار گرفتن دو اردوی کودتاچیان و سبزها نیز می‌تواند تعبیر شود. در ادامه وضعیت خیابانهای محل تجمع ۲۲ خرداد را از دو زاویه بررسی می کنیم.

وضعیت کودتاچیان در ۲۲ خرداد: در اردوگاه کودتاچیان، تمام قوای سرکوب تجهیز شده بودند و جدای از مسائلی چون تجهیزات که در جای خود بسیار مهم است، بخش های مختلف اردوگاه کودتاچیان با هم هماهنگ بودند.

وضعیت سبزها در ۲۲ خرداد: در اردوگاه جنبش سبز، علی رغم حضور هزاران فعال پرشوری که در بدترین شرایط سرکوب هم به فعالیت اعتراضی شان ادامه داده اند و همچنین حضور بالقوه میلیونها معترضی که در کمین فرصتهای بهتری برای بیان اعتراضشان هستند، هماهنگی لازم وجود نداشت؛ هماهنگیی که اگر وجود می‌داشت، به این معترضین امکان می‌داد راهکارهایی نو برای ادامه مبارزاتشان پیدا کنند.

به باور ما، همین فقدان هماهنگی که خود ریشه های عمیق تاریخی، فرهنگی و سیاسی دارد، معضل اصلی جنبش سبز بوده و برطرف کردن آن می‌بایست مورد توجه همه افراد جنبش قرار گیرد. جنبش می باید با تقویت و هدفمند کردن روابط عمدتن خودجوشی، که از نگاهی مهمترین داشته و سرمایه فعلی جنبش نیز است، معضل فقدان هماهنگی و کار گروهی را میان خود برطرف کند و به مرور راهکارهایی نو را برای ادامه اعتراضات عرضه کند.

در ادامه به بررسی راهکارهایی می پردازیم که می توانند باعث تقویت این روابط خودجوش شکل گرفته در جنبش سبز شوند.

سه: راهکارهای پیش روی جنبش سبز برای تقویت روابط خودجوش شکل گرفته در آن

در زیر نکاتی را بررسی می کنیم و راهکارهایی را پیشنهاد می‌دهیم که توجه یا عمل به آنها می‌تواند باعث تقویت روابط خودجوش شکل گرفته در جنبش و به تبع آن ایجاد یک نوع هماهنگی قدرتمند «درون-جامعه ای» در آن شود. روشن است که هدف ما در اینجا بیشتر از آنچه که یک حرکت آنی و نمایشی در خیابان ها باشد، تجربه یک زندگی دموکراتیک و زندگی یک راه و شیوه آزادی خواهانه است. ما بر این امیدیم که پیمودن راهی دموکراتیک و زندگی مبتنی بر استاندارد های آن بتواند در نهایت و با کمترین میزان خطر و ریسک ما را به پیروزی علیه کوتاچیان و مهمتر از آن استبداد داخلی رهنمود سازد.

(۱) تشکیل گروه‌های کوچک: تشکیل گروههای کوچک میان فعالینی که در زمانی کافی شناخت لازم از یکدیگر پیدا کرده اند، می‌تواند قدم اساسی و ابتدایی برای یک حرکت نهایی سراسری در جامعه باشد. در واقع، گروههای کوچک می‌توانند ابزاری را در اختیار فعالین سبز قرار دهند که با آن بتوانند، با همفکری با یکدیگر، خلاقانه راهکارهایی نو برای بیان اعتراضشان بیایند و اجرا کنند.

(۲) نقد درونی: یک اشتباه رایج در این مرحله از جنبش، عدم توجه کافی آن به حل معضلات درونی و نقد کارکرد خویش در این یک سال است. متاسفانه به نظر می رسد توجه بیشتر جنبش در این مدت صرفن بر مبارزه مستقیم با کودتاچیان متمرکز بوده است تا نقد طرح ها و راهکارهای انتخاب شده و بررسی میزان کارکرد آنها. برای مثال در چند ماهه گذشته طرحهایی مانند نمایشگاه سبز، رفتن جمعی سر مزار شهدا و ... داده شده، که عملاً نه تنها جنبش را به پیش نبرده‌اند، که موجب گسترش بیش از پیش ناامیدی و همچنین دستگیری تعدادی از فعالین ارزشمند [۳] در جنبش نیز شده‌اند.

(۳) کارهای کوچک و کم هزینه: پایین اوردن انتظار و انجام کارهای عملی به ظاهر کوچک، هم در گسترش آگاهی ها موثر است و هم به مرور هماهنگی و توان انجام کار گروهی را در جنبش سبز بالاتر می‌‌برد. برای مثال گروههای کوچکی که در بند (۱) آمدند می‌توانند شب نامه ها را به جای توزیع در سطح وسیع، در میان شبکه های کوچکتر دوستان و آشنایان خود توزیع کنند و از دیگر سو بازخوردها و نتایج فعالیتهای گروهی شان در اینترنت مورد تحلیل و بررسی قرار دهند.

(۴) مسائل امنیتی: توجه به مسائل گوناگون امنیتی مانند شناخت درازمدت و کافی فعالین دیگر می‌تواند تضمین کننده امنیت و ادامه فعالیت فرد یا گروه باشد. روابط خودجوشی که در این یکسال در میان سبزها پدید آمده است، مطمئنن مورد توجه کودتاچیان قرار دارد و آنها سعی میکنند با نفوذ در این شبکه های ارتباطی، به شناسایی و اقدام علیه فعالین جنبش بپردازند. بنابراین روشن است که توجه به مسائل امنیتی در مبارزه چقدر می تواند از تلفات انسانی و اجتماعی در جنبش جلوگیری کند در یک نگاه بلند مدت موجب پایداری رابطه ها در جنبش شوند.

(۵) صبور بودن در مبارزه: پیشه کردن صبوری در مبارزه و درک این نکته که قرار نیست اهداف بزرگی از جنبش در کوتاه مدت محقق شود عامل مهمی در امیدوار ماندن در مبارزه است. قطعن به دلایل مختلف تاریخی، فرهنگی و اجتماعی بیشتر ما در پیشبرد کارهای گروهی ضعفهای جدی داریم اما باید توجه کرد که برطرف کردن این ضعفها نیاز به صبوری و زمان کافی دارد. تنها با صبوری و همچنین حفظ ایمان به پیروزی است که می توان در برابر نیرنگ ها و فریب های کودتاچیان ایستادگی کرد.

(۶) خواسته های دموکراتیک و مدنی: توجه به خواسته های مدنی و صنفی زنان[۴]، قومیتها، زندانیان و همچنین پیگیری مسائل حقوق بشر می تواند هم تمرینی دیگر از دموکراسی باشد و هم با نوع فعالیت گروهی که انجام می شود باعث افزایش همبستگی در  جنبش شود. در واقع راهپیمایی ها و تجمع ها تنها یک شیوه از مبارزات دموکراتیک است و دلیلی ندارد برای بیان اعتراض مسالمت‌آمیز تنها آنها مورد استفاده جنبش واقع شوند. در همین رابطه استفاده از تجربه فعالین مدنی و صنفی[۵] می‌تواند بسیار مفید باشد.

سخن پایانی:

با توجه به اینکه مبارزات جدیتر در جنبش باید تنها پس از تجدید قوا و برطرف کردن ضعفهای درونی جنبش انجام شوند، در این نوشته به بررسی عدم هماهنگی در جنبش به عنوان نقطه ضعف عمده کنونی آن و ارایه راهکارهایی برای برطرف کردن آن پرداختیم.  این راهکارها که در بندهای ۱ تا ۶ بالا امده اند از یک سو بر تقویت محتوای سبز - در مقابل نمایش صرف سبز بودن- در جنبش تاکید دارند و از سوی دیگر می توانند باعث پایین آمدن هزینه های انسانی و جانی در جنبش شوند. باشد که نهال امید در دل فعالین سبز به دست سختی ها خشک نگردد و باغ آرزو عاقبت به ثمر رسد.


ذکر این نکته ضروری است که توضیح راهکار های بالا و مانند آنها، هر یک نیاز به بحثهای بسیار بیشتری دارد. از این رو، همینجا از فعالین سبز دعوت می‌کنیم که با نقدها و نوشته های خود به بحث و گفتگو در این زمینه دامن زنند تا بتوانیم به یاری هم راهکارهای بهتر و کاملتری در این زمینه پیدا کنیم و به مرحله عمل برسانیم.

---

[۱] در حالی که بسیاری از فعالین سبز شرکت در تجمع ۲۲ خرداد را مخالف نظر موسوی و کروبی نمی‌دانستند، برخی چهره های شاخص به صراحت توصیه رهبران را ماندن در خانه تقسیر میکردند.

[۲] در آخرین ساعات مانده به تجمع، تحلیلی تحت عنوان “ماجراجویی دولتی و ضرروت هوشیاری سبزا” از سوی بخش سیاسی سایت کلمه منتشر شد که بدون توضیح روشنی از سبزها خواسته بود “متوجه توطئه قدرت طلبان و خشونت طلبان باشند و کوچکترین فرصت و امکانی را برای آنها فراهم ننمایند تا با بهره گیری از آن به مقاصد شوم خود دست پیدا کنند.”

[۳] برای نمونه، میتوان به نمایشگاه کتاب امسال اشاره کرد که علی رغم تمام تبلیغات تحت عنوان نمایشگاه کتاب، همانطور که قابل پیش بینی بود در جو شدید امنیتی برگزار شد و سبزها نه تنها نتوانستند حرکتی اعتراضی داشته باشند، بلکه منجر به دستگیری تعدادی از فعالین سبز نیز شد

[۴] در نوشته “مبارزه با «گشت ارشاد»؛ دفاع از حق انتخاب آزاد پوشش و عاملی برای همبستگی جنبش سبز

“ سعی کردیم اهمیت مبارزه برای آزادی پوشش را گوشزد کنیم و در مطلب “مبارزه با گشت ارشاد گامی مهم برای مقابله با دیکتاتوری جمهوری اسلامی” راهکارهایی نیز برای مبارزه گشت ارشاد ارائه کردیم.

[۵] به عنوان مثال میتوان به دو مورد اخیر اشاره کرد: فعالین جنبش زنان خلاقانه پوشش اجباری شان را به نمادی برای همبستگی و مبارزه با همین پوشش اجباری تبدیل میکنند و صد و پنجاه فعال مدنی و سیاسی و مطبوعاتی کرد از خاموشی هماهنگ چراغ خانه ها در کردستان برای تقویت همبستگی و نشان دادن اعتراض به اعدام فرزاد کمانگر و چهار زندانی دیگر استفاده کردند.